Rueda propón no Día das Letras Galegas un gran pacto pola lingua baseado no acordo e non na imposición

Moi bo día a todas e a todos.

Falaba eu co presidente da Real Academia, e dicía que a Xunta arriscara moito dicindo que non había que poñer unha carpa hoxe aquí, e a verdade é que foi unha boa decisión porque podemos desfrutar deste entorno. Moitísimas grazas ás propietarias por permitirnos ter este marco magnífico para un acto que, desde logo, creo que está á altura.

Polo tanto, eu saúdo en primeiro lugar, se me permiten, ao presidente da Real Academia nesta nova etapa que inicia, creo que non a pode iniciar dun mellor xeito; a Felisa Segade, flamante Medalla Castelao do ano pasado, absolutamente merecido como todos puidemos comprobar unha vez máis; alcalde de Malpica, presidente do Parlamento, conselleiros, delegado do Goberno, representantes dos órganos estatutarios, deputados e deputadas, reitores das universidades da Coruña e de Santiago; Alfredo Conde, que o vexo tamén aquí, alégrome moitísimo de velo; restantes autoridades, representantes; familias das que hoxe homenaxeamos, como se dixo aquí, mulleres con nome porque hai que poñerlles nome pero son moitísimas máis as que hoxe imos recoñecer; señoras e señores.

Como dicía, moi bo día e moitísimas grazas por acompañarnos nesta celebración institucional neste primeiro acto, logo virá o que organiza a Academia do Día das Letras Galegas, neste día festivo en Galicia.

Un saúdo tamén afectuoso para todos os que nos están seguindo desde as diferentes canles que lle ofrecen cobertura a este acto.

Mención especial, como fixeron todos os que xa falaron antes ca min, de agarimo e recoñecemento para familiares, veciñanza e amizades de Manuela Lema, Teresa García Prieto, e de Prudencia e Asunción Garrido Ameixenda, Pandeireteiras de Mens, homenaxeadas no Día das Letras Galegas e a través delas a tantas e tantas.

Elas, canda Eva Castiñeira Santos (de Agranzón, Muxía); e Adolfina e Rosa Casás Rama (da Vila da Igrexa, Cerceda) conforman o grupo de cantareiras sobre as que pivota este Día das Letras Galegas 2025.

Un día no que lles rendemos merecido tributo como fieis expoñentes da cultura popular, moitas veces esquecida e sempre inxustamente esquecida.

Sinceros parabéns, polo tanto, aos impulsores desta candidatura e ao conxunto da Real Academia Galega por apoiar e por decidir que hoxe a homenaxe que estamos celebrando fora a elas.

Creo que é unha proposta necesaria e merecida, polo que as cantareiras representaron, representan e teñen que representar no futuro para a transmisión da poesía popular oral e da nosa cultura popular, pero tamén, e xa se dixo, polo exemplo e os valores que proxectan cara o futuro.

Outrora, cando a cultura popular, e especialmente falar galego, non gozaba do respaldo necesario, elas, coma tantos outros galegos de ben, nunca agocharon as súas raíces nin a súa cultura.

Ao contrario, mostraron lexítimo orgullo. Defenderon e sentíronse orgullosas dos sinais de identidade que nos diferencian e enriquecen como pobo.

Recoñecemento indirecto, o de hoxe e o deste ano, tamén, por tanto, para o noso mundo rural tradicional, ese que agocha tantas cousas que aínda están por descubrir. Para a xente das nosas aldeas que, nos séculos do silencio, conservaron a nosa lingua, as nosas tradicións, os nosos costumes e coñecementos, ó xeito dun gran repositorio de cultura popular.

Boa parte desa tradición transmitida oralmente durante séculos foi felizmente salvada grazas o traballo de recollida efectuado ao longo e ancho do noso territorio, por persoas expertas e tamén por moitas outras persoas, incluíndo, hai que dicilo e agradecelo, a rapazada de escolas e institutos animada sempre por docentes comprometidos.

As sociedades, como as culturas, son dinámicas, non son estáticas, e menos neste tempo de mudanzas aceleradas que nos toca vivir e o que está por vir.

E por elo a transmisión da cultura, en xeral, e a perpetuación e expansión das linguas, en particular, precisan de novos valores e vectores que as alimenten e impulsen.

As cantareiras tradicionais foron e son fonte de inspiración para as novas maneiras de expresión artística.

Refírome: ás cantadoras e cantadores, tocadoras e tocadores, bailadoras e bailadores, mesmo campaneiras e campaneiros, sempre dispostos a avivar as nosas tradicións.

Todos eles derrochan talento e compromiso cos nosos valores -singularmente a cultura e coa nosa lingua- na Galicia territorial e tamén na Galicia universal. Na Galicia onde está calquera galego sexa cal sexa a parte do mundo.

As Cantareiras de Malpica que acabamos de escoitar son o vivo exemplo do talento recuperado que latexa en cada recuncho da nosa terra, dignas herdeiras das artistas populares ás que estamos a render tributo.

Trátase dunha realidade fecunda que cómpre alentar desde a familia, a escola e as institucións, por suposto; nos espazos de traballo e tamén no tempo de ocio. A pervivencia da nosa lingua compete a todas e a todos.

Os novos formatos e a mudanza no patrón de consumo audiovisual están migrando cara o mundo dixital, iso é algo que está aí, obríganos a poñer foco sobre todos os espazos, coa promoción e defensa da lingua galega como obxectivo prioritario. Se mo permiten, como obxectivo irrenunciable.

Medidas coñecidas, nuns casos; e medidas novidosas, noutros, como o xa anunciado selo que recoñecerá ás empresas comprometidas co uso do galego, sen imposicións, pero coa man tendida. Iso sempre.

Falaba do exemplo das cantareiras como inspiradoras de novas formas de expresión artística que xorden do interese e do compromiso persoal.

Novas formas que, quizais tamén habería que explorar no sistema educativo, un novo enfoque didáctico, sempre hai que buscar novos enfoques didácticos, sempre amigable, sempre en positivo e sempre coa vontade de ensinar.

Un enfoque que anime aos máis novos a utilizar a nosa lingua en todos os contextos, de maneira que falar e ler en galego xurda de xeito espontáneo e se manteña e multiplique co paso do tempo.

A pervivencia e a promoción do idioma galego -insisto en  subliñalo- virá da man do alento e do reforzo en positivo, xamais da imposición nin da obrigatoriedade. Chegará pola vía do acordo e nunca pola vía da exclusión.

Acordo, consenso, negociación, concordia… Son palabras sen dúbida fermosas que deben acadar toda a súa dimensión nunha democracia plena e nunha autonomía modélica como a que nos acubilla desde hai máis de catro décadas.

Constitución e Estatuto que amparan o bilingüismo cordial que as galegas e galegos practicamos e que deron cobertura ao rexurdimento que a lingua e a cultura galegas protagonizaron sen dúbida nestas últimas décadas.

Nada máis lonxe, en todo caso, da miña intención que caer no conformismo, nin moito menos, sería un tremendo erro.

Superado o primeiro cuarto do século XXI, a lingua galega precisa de novas estratexias, se cadra como as apuntadas, ou se cadra diferentes. Iso terá que dicilo o grupo de expertos que está a traballar arreo xa neste eido.

Pero desde logo o que si precisamos -e nisto non albergo ningún tipo de dúbida- é un pacto pola lingua; un acordo global, integrador, que teña a maior base social e política posible para afastar o idioma galego do debate político, cando menos do debate político que aporta moi pouco ou nada, do debate partidista que ao final ao que leva é a utilizalo na confrontación diaria.

Por iso, especialmente nun día como o de hoxe, convido solemnemente a todas as forzas políticas, incluída a miña, a desprenderse de apriorismos e participar na negociación que está en curso, sen vetos nin liñas vermellas.

Isto quere dicir coa participación de todos e de todas, tamén de todas as institucións e de maneira especial da Real Academia Galega co seu recentemente elixido presidente, Henrique Monteagudo, ao que, como dicía ao principio, deséxolle os mellores dos éxitos e comprometo todo o apoio da Xunta de Galicia. Os éxitos da Academia serán os éxitos de Galicia, da nosa lingua e da nosa cultura.

Creo, sinceramente e insisto, que o pacto é posible, e creo tamén que Galicia necesita e quere ese pacto. A xente reclama e precisa acordos, sempre, moito máis que discusións.

A lingua galega foi e será o noso principal sinal de identidade. O noso orgulloso sinal de identidade. Pero é que ademais é unha lingua útil, aquí en Galicia e tamén fora da Galicia territorial.

Castelao recordábanos que “o pobo galego fala un idioma de seu, fillo do latín, irmán do castelán e pai do portugués”.

Dicía que o noso era un idioma “apto e axeitado para ser vehículo dunha cultura moderna e co que aínda podemos comunicarnos con máis de sesenta millóns de almas”.

Referíase obviamente, á mutua comprensión entre galego e portugués, unha feliz realidade que hoxe, case 90 anos despois de que se escribiran aquelas letras, nos abre as portas a unha comunidade de máis de 200 millóns de persoas, que son as que integran o universo da lusofonía en Europa, en América, en África e mesmo en Asia.

Amigas e amigos, as galegas e galegos temos por tanto un tesouro: a nosa lingua; esencia fundamental da Galicia Calidade que pretendemos cultivar cada día. Preservar e potenciar o galego a todas e todos incumbe.

Hai que facelo decote e reafirmalo en días como hoxe, aínda con máis forza. O 17 de maio, no noso día, o días das nosas letras, o día de todos nós.

Honra e gloria, hoxe especialmente, e agradecemento para as nosas cantareiras.

Moitísimas grazas e feliz Día das Letras Galegas.

Feliz día para todos os galegos e galegas.

Moitas grazas.